20 yanvar: informasiya mübarizəmizin başlanğıcı

Namiq Əsgər-Nəcəfin xatirələri

20 yanvar 1990-cı il faciəsi bütün Azərbaycan vətəndaşları kimi, məni də kədər, dərd və qəm içinə atdı. Bu amansız qətliamı törədən isə, həmişə ona arxalandığımız Sovet Ordusu idi.

Ən dəhşətlisi isə o idi ki, biz bu törədilmiş vəhşilik barədə Azərbaycandan kənara heç cür, nə bir məlumat ötürə bilirdik, nə də bunun səbəblərini dünyaya izah edə bilirdik. Ona görə ki, Bakının bütün mətbuat orqanları bağladılmış, Azərbaycan TV stansiyası partladılmışdı.

Buna baxmayaraq, o vaxt Gəncədə çıxan “Vestnik Gənci” və mənim dostlarımın yenicə yaratdıqları “Vətən” adlı qəzetlərin növbəti saylarını çap etmək mümkün olmuşdu. Qəzetlərin həmin buraxılışlarında yanvarın 20-də baş vermiş hadisələr haqqında məlumat verilmişdi. Bundan sonra, qəzetlərin bu nüsxələrini çalışıb kənara çıxardıb və bacardıqca başqa respublikalara və şəhərlərə yaymaq lazım idi. Bu məqsədlə dostlarım mənimlə görüşüb “Vestnik Gənci” qazetinin 12 min, və “Vətən” qəzetinin 1 min nüsxəsini təcili Moskva şəhərinə çatdırmağın vacib olduğunu bildirdilər. Təbii ki, düşünmədən, bunu etməyə hazır olduğumu bildirdim.

Qısa müddət ərzində qəzetlər 13 dənə karton yağ qutularına dolduruldu, təyyarə bileti alındı və məni aeroporta çatdırdılar. 25 yanvar, gecə saat 10 radələrində təyyarə qalxdı və ayın 26-da gecə saat 1-2 arası Moskvaya endi.

Aeroportda yük yerində qutuları açmasınlar deyə, 25 manat rüşvət verib keçdim. Bir arabaçı tapıb, qutuları yük saxlama kamerasına aparıb yerləşdirdim. Tez telefon budkası tapıb Gəncədə mənə verilmiş telefona zəng etdim. Telefonu Moskvada “Ocaq” adlı Azərbaycan cəmiyyətinin, ya sədri, ya da ki, sədrin müavini olan Sahib adında şəxs götürdü. Mən onunla necə əlaqə saxlamaq və onun köməkliyi ilə bu qəzetləri necə paylayacağımız barədə danışmalı idim; fikrimiz qəzetləri xarici səfirliklərə, Pribaltika dövlətlərinə, Moskva və Leninqrada, Akademiyanın elmi-tədqiqat isnstitutlarına, universitetlərə çatdırmaq, metrolarda və s. paylamaq, beləliklə mümkün qədər çox insana 20 yanvar hadisələri haqda məlumat çatdırmaq idi.

Mən Sahibə Moskvada “Domodedovo” təyyarə limanında olduğumu və özümlə 13 qutu qəzet gətirdiyimi dedim. Dostlarım Sahibin  telefon nömrəsini mənə Gəncədə verəndə demişdilər ki, o, məni təyyarə limaninda qarşılayacaqdır. Lakin, Sahib nə məni aeroportda qarşıladı, nə də ondan başqa bir kömək aldım. O, sadəcə telefonda məni gözlətdi, sonra isə telefonu asdı. Mənim bu adama sonrakı zəng açmaq cəhdlərim puç oldu.

Bir anlıq özümü boşluqda, sanki bir səhrada susuz gördüm. Boğazım qurudu. Nə edəcəyimi bilmirdim. Yanımdan milis keçəndə, məni soyuq tər basırdı. Mən tərəfə baxan hər bir insanı DTK-nın işçisi kimi düşünürdüm. Özümü şübhəli aparmaq olmazdı. Odur ki, bir anda özümü ələ alıb, növbəti addımımı hesablamağa başladım. Məsuliyyət çox böyük idi. Həmin anda mən Azərbaycanın taleyini bu qəzetlərdə görürdüm…

… Qoltuq cibimdən balaca telefon kitabçamı çıxarıb vərəqlədim. Zakir adlı dostumun qaynı Tahirin Moskva telefon nömrəsini gördüm. Tahir Moskvada ali məktəbdə tələbə idi. Mən onu bir neçə dəfə Zakir ilə birlikdə görmüşdüm. Belə olmağına baxmayaraq, Zakir onun telefon nömrəsini mənə vermişdi. Sözün düzü, mənim onu tapmağa ümidim çox az idi. Zəng etdim, və Tahir cavab verdi. Qısa bir vaxtda ona mənim Moskvaya gəlməyimin məqsədini söylədim. Tahir vəziyyəti başa düşüb, mənə bir taksi tutub hansı metro stansiyasının yanına qəlməyimi aydın izah etdi.

Bir taksi sürücüsü ilə razılığa gəlib, qutuların hamısını taksinin yük yerinə və arxa oturacağa, hətta dizimin üstündə yerləşdirə bildim. Yolda sürücü məni sorğu-suala tutmağa başladı ki, nə satmağa gətirmişəm: gül, pomidor, xiyar və s. Bir anda fikrimə qəldi ki, sürücünün şərikləri yolun hansısa hissəsində maşını saxlayıb qutuları mənimsəmək istəyərlər. Ən yaxşı halda, məni yolun kənarında düşürdüb, özləri isə maşını sürüb qutularla bərabər gedərlər (o vaxt belə hadisələrin olması barədə məlumatlı idim). Gecə saat 3 olardı. Tez dizimdəki qutudan qəzetin birini çıxardıb əlimdə yelləyərək, mənim mətbuat işçisi olduğumu sanki sürücüyə sübut etdim. Əlimdə qəzeti gördükdən sonra, söhbətin məzmunu dəyişdi.

Rahat gəlib Tahir dediyi metro stansiyasının yanına çatdıq və mən dərhal bizi gözləyən Tahiri gördüm. Tahir sürücüyə lap yaxında yerləşən bir tələbə yataqxanasının qabağına sürməyi başa saldı.
Yataqxanada Tahirin iki nəfər azərbaycanlı tələbə yoldaşı bizə kömək etdi və bütün qutuları otağın birinə yığdıq. Təxminən 1-2 saat ərzində uşaqların nə edəcəklərini və onların təkliflərini eşidib, qərara qəldim ki, 5-6 qutunu özümlə götürüb, Azərbaycanın Moskvadakı Nümayəndəliyinə çatdırım.

Yenə bir maşına minib, səhər saat 6-7 də, Azərbaycanın Nümayəndiliyi olan ünvana çatdım. Maşını 100-150 metr aralı yolun kənarında saxladıb düşdum. Maşını yola salıb, qutuları yolun kənarında olan balaca transformator budkasının arxasına yığdım. Bundan sonra Nümayəndəliyə yaxınlaşdım. Gördüyüm məni dəhşətə gətirdi. Nümayəndiliyin bütün aynaları sınıq-sınıq, qapısı isə sanki qumbara ilə partladılmış idi. Binanın qabağında bir neçə avtomobil, bir mikroavtobus və tez-tez hərəkət edən insanlar gördüm. Bunlar çoxlu sayda olan xarici və yerli jurnalistlər, operatorlar, Nümayəndiliyin işçiləri və başqaları idi. İçəri daxil oldum və məlumat toplayıb bildim ki, gecə saat 3-4 radələrində Nümayəndəliyə basqın olub. Mən belə anladım ki, basqın edənlər DTK-nın xüsusi təyinatlı dəstəsi olub. Şahidlərin dediklərinə görə, hər şey bir “göz qırpımında” baş verib. XT dəstə Nümayəndəliyə daxil olub, orada axtarış aparıb, bütün otaqları alt-üst edib, Nümayəndəlikdə mətbuat konfransı vermiş Etibar Məmmədovu həbs edib aparıblar (belə çıxırdı ki, mən təyyarə limanından birbaşa Azərbaycan Nümayəndəliyinə gəlsəydim, mənim də taleyim məlum idi).

Nəhayət, Nümayəndəliyin məsul işçisini tapıb gəlişimin məqsədini söylədim və bütün qutuları gətirib otaqların birinə yığdım. Bir az içəridə hərləndim. Dedilər bir azdan mətbuat konfransı olacaqdır. Və oldu. Həm rus dilindəki “Vestnik Gənci”, həm azərbaycandilli “Vətən” qəzetinin nömrələri konfrans iştirakçılarına, jurnalistlərə, və s. paylandı. Tahir isə yerdə qalan nüsxələri azərbaycanlı tələbələrin köməyilə Moskvadakı informasiya agentliklərinə, universitetlərə, Elmlər Akademiyasına, və s. çatdırdılar. Mən özüm isə iki gündən sonra təyyarə ilə Gəncəyə qayıtdım. Çətin missiyanı yerinə yetirdiyimdən daxilimdə nə isə bir rahatlıq, bir də informasiya blokadasını yarmaqda mənə kömək etmiş heç tanımadığım insanlara minnətdarlıq hissi var idi.

Namiq Əsgər-Nəcəf

Stokholm, 17 yanvar 2021

Əsgər-Nəcəf Namiq, 1958-ci ildə Gəncədə anadan olmuşdur. Ata babası ailəsi ilə, ana babası isə ailəsini Gəncədə qoyub, 1936-1937-ci illərdə Gəncədən İrana mühacirət etməli olmuşlar. Ata babasının soyadı Məmmədov olsa da, İranda “Əsgər-Nəcəf” soyadını götürmüşdür. Sonralar hər iki babası və atası 1945-1946-cı illərdə Cənubi Azərbaycanda Milli Hökümət dövründə milli-azadlıq hərəkatında fəal iştirak etmişlər. Atası Cənubi Azərbaycan Milli Höküməti tərəfindən Azərbaycan SSR-yə hərbi məktəbə göndərilmiş 400 gənc inqilabçıdan biri idi. Milli Hökümət Şah istibdadı tərəfindən devriləndən sonra atası yenidən Gəncədə məskunlaşmışdır.

Namiq 1965-1973-cü illərdə Gəncə 4№-li, sonra isə, 1974-1975-ci illərdə 8№-li məktəbdə oxumuşdur.   

1977-1979-cu illərdə Belorusiyada 2 il hərbi qulluqda olmuş, 1988-ci ildə AzKTİ-nu (indiki ADAU) bitirmişdir.  2002-ci ildə ailəsi ilə birlikdə İsveçə mühacirət etmişdir. İndi də orada yaşayır. Ailəlidir, üç qızı var.